در این نوشتار سعی Ù…ÛŒ کنم به برخی از سرÙصل های Ú¯Ùتگوی دیروز آقای رضا پهلوی با دویچه وله Ùˆ راهکار پیشنهادی ایشان، بدون در نظر گرÙتن ماهیت طبقاتی اقای رضا پهلوی Ùˆ گذشته خاندان وی، بپردازم. این Ú¯Ùتگو در سایت دیدگاه بازتکثیر شده است.
به نظر من، مهمترین بخش از Ú¯Ùته های ایشان، «Ø®Ø· قرمز» های ایشان است. به سرÙصل این نکات دقت کنیم:
«Ù…سئلهی ما اختلا٠نظر به Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ø¨ÛŒÙ† یک جمهوری‌خواه Ùˆ یک مشروطه‌خواه نیست »
«Ù…سئلهی ما خط قرمز بین آزادیخواهان است Ùˆ تمامیت‌خواهان »
«Ø¨Ù‡Ù‡ÛŒÚ† قیمتی Øاضر نیستم در هیچ برنامه‌ای Ú©Ù‡ در آن خشونت به‌کار برده شود شرکت کنم »
«ØªÙ†Ù‡Ø§ از راه ناÙرمانی مدنی Ùˆ به دور از خشونت است Ú©Ù‡ میتوانیم با کمترین هزینه برای جامعه‌مان به یک نتیجهی دموکراتیک برسیم »
«Ù…ا باید معتقد باشیم به اصل عÙÙˆ عمومی Ùˆ آشتی ملی »
«Ú©Ù…یته‌ای را تشکیل دهیم، همان طور Ú©Ù‡ در Ø¢Ùریقای جنوبی ماندلا به‌وجود آورد، برای شناسایی Øقیقت، اما بخشش Ùˆ Ùراتر رÙتن »
«Ù…خال٠هر نوع مداخلهی خارجی در سناریوی آیندهی ایران هستم.»
«ØµØ¯ گزینهی دیگر هم هست. بروید دنبال کودتا، بروید دنبال جنگ چریکی، بروید دنبال Øمله نظامی. بله، این آلترناتیوها هم Ù…Øتمل است. ولی من دنبالش نیستم، به‌هیچ عنوان مداÙعش نیستم »
«Ø§Ø¹Ù… از نیروهای دموکراتیک سکولار، تا دیگر تشکل‌ها، باید از این پس جمعی را تشکیل دهند، Ú©Ù‡ معر٠خواسته‌های مردم ایران باشد. Øالا Ù…ÛŒ توانیم نامش را مثلا کنگره ملی بگذاریم، یا مجمع یا هر نام دیگری »
«Ù…ÛŒ دانیم از طریق Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ú†Ù†ÛŒÙ† نظامی هرگز به جایی نخواهیم رسید. تا زمانی Ú©Ù‡ این نظام سر کار است، به‌هیچ وجه من‌الوجوهی ملت ایران به آزادی‌ها، به رÙاه اجتماعی، به بهبود اوضاع اقتصادی یا به هیچ خواست دیگرش نخواهد رسید. بنابراین تنها راه چاره گذر از این نظام است.»
ظاهرا آقای رضا پهلوی خواهان همبستگی ملی بوده، Ùˆ به این واقعیت رسیده اند Ú©Ù‡ «Ø§ØµÙ„اØات» (از جنس خاتمی Ùˆ موسوی) در این نظام معنایی ندارد، Ùˆ تنها راه چاره گذار از این نظام است. به زبانی ساده تر، ایشان خواهان «Ø³Ø±Ù†Ú¯ÙˆÙ†ÛŒ» نظام هستند. رضا پهلوی اما، بر یک نکته مهم دیگری هم اشاره دارند، Ùˆ آن «Ø±ÙˆØ´» برای رسیدن به این «Ù‡Ø¯Ù» است.
واقعیت این است Ú©Ù‡ ناÙرمانی مدنی، Ùˆ یا مبارزه مسالمت آمیز، در مواردی به «Ø±Ùورم» (Ùˆ نه براندازی) نظام، Ùˆ در موارد دیگری به «ØªØºÛŒÛŒØ± نظام» انجامیده است.
در مقدمه Ùˆ به اختصار به گوشه ای از مبارزات مهاتما گاندی Ú©Ù‡ با «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» متراد٠شده است، Ù…ÛŒ پردازم.
نگاهی کوتاه به ناÙرمانی مدنی
مهاتما گاندی:
«Ú¯Ø§Ù‡ÛŒØŒ در طول تاریخ، چنین به نظر Ù…ÛŒ رسد Ú©Ù‡ مستبدین Ùˆ جنایتکاران شکست ناپذیرند. این نکته را بخاطر داشته باشید Ú©Ù‡ دیکتاتورها بالاخره شکست خورده اند، همیشه. در طول تاریخ، عشق Ùˆ Øقیقت همیشه پیروز شده است.»
Ù…ÛŒ دانیم Ú©Ù‡ مبارزات گاندی درس عبرتی برای بسیاری از مبارزین در Ø³Ø·Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù† بوده است.
در 11 سپتامبر 2001 بن لادن بنا به برنامه ای از پیش تعیین شده، تعداد کثیری را در برجهای دوقلو به قتل رساند. این به جهانخواران برای شروع «Ø§Ø³ØªØ±Ø§ØªÚ˜ÛŒ Ø´ÙÚ© Ùˆ ÙˆØشت» بهانه داد. Øدود یک قرن پیش از این، در 11 سپتامبر 1906 Ø¢Ùریقای جنوبی شاهد اولین خیزش خیره کننده «Ø§Ø¨Ø±Ù…رد»ÛŒ شد، Ú©Ù‡ «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» علیه مستبدین را پایه ریزی کرد. مهاتما گاندی، Ú©Ù‡ تØصیلکرده Øقوق در بریتانیا بود، Ùˆ با Ùرهنگ Øاکم بر آن کشور آشنا، Ùˆ به نقاط ضع٠و قوت آن Ùرهنگ Ù¾ÛŒ برده بود، به این باور رسیده بود Ú©Ù‡ منطق «Ø²ÙˆØ± در برابر زور» چاره راه نیست.
متاسÙانه بسیاری Ú©Ù‡ به راهکار گاندی اشاره Ù…ÛŒ کنند، راه او را به غلط «Ù…بارزه منÙÛŒ» (‘passive resistance’) تعری٠کرده اند. Øال آنکه خود وی، آن را (ساتیاگراها - satyagraha) Ù…ÛŒ خواند Ú©Ù‡ معنای تØت اللÙظی آن به سانسکریت Ù…ÛŒ شود «Ø¨Ø¯Ø³Øª آوردن Øقیقت» Ùˆ یا «Ù†ÛŒØ±ÙˆÛŒ درونی» Ùˆ یا «Ù‚وه Ùˆ نیروی Øقیقت». هرکدام از این سه Ú©Ù‡ به معنای اصلی نزدیک باشد، با «Ù…بارزه منÙÛŒ» Ùˆ یا «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» همخوانی ندارد. این یک «Ø±ÙˆØ´» کلاسیک سیاسی Ùˆ یا سرنگونی طلبانه نیست، بلکه نگاهی است به درون، برای برخورد با تضاد در بیرون.
البته بجاست اگر بگوییم Ú©Ù‡ مبØØ« روی میز (Ùˆ مورد نظر رضا پهلوی) یک مبØØ« ÙلسÙی، آکادمیک Ùˆ یا زبانشناسی نیست، بلکه مبØØ«ÛŒ است «Ø³ÛŒØ§Ø³ÛŒ» Ùˆ «Ù…بارزاتی» Ùˆ در نتیجه باید «Ù…نظور» را در «Ø¹Ù…Ù„» تعری٠کرد. در عین Øال، نمی توان راهکار گاندی را مجزا از «Ø´Ø±Ø§ÛŒØ· مشخص» (زمان Ùˆ مکان) بررسی کرد.
آنچه در هندوستان رخ داد بر چهار پارامتر اصلی استوار بود.
1- ماهیت نیروی اشغالگر – انگلستان برای بقاء خود نمی جنگید، برای بقاء مناÙع خود در هند سرکوب Ù…ÛŒ کرد.
2- هد٠مبارزه - استقلال هند و خروج قوای اشغالگر.
3- اندیشه Øاکم بر بخش عمده مبارزین - باورمند به هندویسم (برهمن ها Ùˆ ...) بودند.
4- رهبری جمعی کنگره – Ùˆ نقش Ø¢Ùرینی گاندی بعنوان «Ù¾Ø¯Ø±»
پس از موÙقیت چشمگیر گاندی در Ø¢Ùریقا، Ùˆ ورود او به هند، «Ø¬Ù†Ø¨Ø´ آزادیخواهانه هند» Ø´Ú©Ù„ جدیدی بخود گرÙت. «Ú©Ù†Ú¯Ø±Ù‡ ملی هند» Ùˆ یکی از بزرگان (ریش سÙیدان) معتبر این گنگره (گوپال کریشنا گوخال) هزینه سÙر گاندی را متقبل شد، تا گاندی به اقصی نقاط شبه قاره هند سÙر کند، Ùˆ از «Ù‡Ù†Ø¯» درکی واقعی داشته باشد. طولی نکشید Ú©Ù‡ گاندی به مقام «Ù¾Ø¯Ø±» برای میلیونها هندی Ùقیر Ùˆ ستمدیده تبدیل شد. او هند را آنطور Ú©Ù‡ هند بود شناخت، Ùˆ استراتژی Ùˆ تاکتیکهای «Ø¬Ù†Ø¨Ø´ آزادیخواهانه هند» را نه Ùقط از دید «Ù…ذهب»ØŒ بلکه از درک روزانه خود از همین مردم میلیونی تدوین Ù…ÛŒ کرد. بطور مثال، قتل عام صدها شهروند هندی بی دÙاع در آمریتسار توسط نیروهای نظامی بریتانیا (بسیاری از سربازان Ú©Ù‡ آتش گشودند خود هندی بودند) Ù…ÛŒ توانست به خشونتی غیرقابل کنترل تبدیل شود، اما درک گاندی از آنچه رخ داده، Ùˆ از آنچه در پیش است، توانست خشم مردم را بسوی همبستگی هرچه بیشتر مردم علیه نیروهای اشغالگر «Ú©Ø§Ù†Ø§Ù„یزه» کند، Ùˆ عمده مردم هند را به Øمایت از خط «Ø¬Ù†Ø¨Ø´ آزادیخواهانه هند» جذب کند. Ú¯Ùته Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ چرچیل در تلگرامی Ú©Ù‡ برای Ùرماندار هند Ùرستاده بود، با خشم Ù…ÛŒ پرسد «Ú†Ø±Ø§ گاندی هنوز زنده است؟»
لازم به تأکید است Ú©Ù‡ گاندی از Øمایت کامل مردم برخوردار نبود. مسلمانان ÙˆÛŒ را به Øمایت از هندو ها علیه مسلمانها متهم Ù…ÛŒ کردند Ùˆ هندو ها، به او خرده Ù…ÛŒ گرÙتند Ú©Ù‡ هندو ها را تنها گذاشته است. این بخش از هندو ها بالاخره توانست با Ú©Ù…Ú© ناتورام قدسی (Nathuram Godse)ØŒ گاندی را مورد هد٠گلوله قرار داده Ùˆ ÙˆÛŒ را از سر راه بردارند. Øذ٠گاندی، نه تنها به اشغالگران Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ خواستند «ØªÙرقه بیندازند تا Øکومت کنند» یاری رساند تا برای تضعی٠کنگره ملی زمینه سازی بکنند، بلکه کشور عظیم هند به دو بخش هند (عمدتا هندو) Ùˆ پاکستان (عمدتا مسلمان) تجزیه شد. این «ØªØ¬Ø²ÛŒÙ‡» به جنگهای بعدی در مرزها، Ùˆ سپس بر سر کشمیر Ùˆ .... به اهدا٠دراز مدت گاندی لطمات غیر قابل جبرانی وارد آورد.
موÙقیت گاندی نه تنها در شناخت ÙˆÛŒ از «Ø´Ø±Ø§ÛŒØ· مشخص» بود، بلکه Øضور او در «Ù…یدان» Ùˆ «ØµØنه عملیات» یکی از پارامترهای اصلی موÙقیت ÙˆÛŒ بود. گاندی از Ùاصله دور Ùˆ خارج از هند جنبش را «Ø±Ù‡Ø¨Ø±ÛŒ» Ùˆ «Ù‡Ø¯Ø§ÛŒØª» نمی کرد. او با درد Ùˆ خواست مردم، بصورتی «Ù…لموس» آشنا بود. او بخشی از مردم بود.
واقعیت این است Ú©Ù‡ اگر او بیشتر از هم رزمانش به زندان نیاÙتاده باشد، کمتر هم از بقیه Øبس نکشیده بود. مردم او را «ØªØ±Ù…Ù‡ ای جدا باÙته» از خود نمی دانستند، او «Ù¾Ø¯Ø±» بود. «Ù¾Ø¯Ø±» ماند، Ùˆ «Ù¾Ø¯Ø±» Ù…Ùرد. اگر به دیگران Ù…ÛŒ Ú¯Ùت Ú©Ù‡ در برابر ضربات «Ú†Ù…اق» عکس العمل «Ø®Ø´ÙˆÙ†Øª آمیز» نشان ندهید، خود نیز در «Ù…یدان» کتک خورده بود. درک این نکته شایان تأمل است. برای اینکه بخواهیم «Ø±Ø§Ù‡ گاندی» را ادامه دهیم، باید مانند گاندی زندگی Ùˆ مبارزه کنیم. نمی توان مانند «Ø±Ù‡Ø¨Ø±» زندگی کرد، همچون شاهزاده زیست، اما به ستمدیدگان Ú¯Ùت Ú©Ù‡ در برابر زور Ùˆ اجØا٠عکس العمل به مثل نشان ندهند.
دیگر اینکه، گاندی، Ùˆ مردم هند علیه نیروهای اشغالگر مبارزه Ù…ÛŒ کردند. نیروی اشغالگر همیشه جایی برای عقب نشینی دارد. همیشه Ù…ÛŒ تواند پس از شکست (سیاسی، نظامی Ùˆ یا اجتماعی)ØŒ به کشور خودش بازگردد. ناگÙته روشن است Ú©Ù‡ از شروع «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» در Ø¢Ùریقای جنوبی تا خروج نیروهای اشغالگر از هند، بیش از نیم قرن طول کشید.
نکته دیگر اینکه، ماهیت «Ø¯Ø´Ù…Ù†» در این مبØØ« نقش بسزایی دارد. انگلستان، پس از دو جنگ جهانی، درگیری در ایرلند، درگیری در چین، Ùˆ البته خاورمیانه (مصر Ùˆ Ùلسطین Ùˆ اسرائیل Ùˆ... البته نقش Ø¢Ùرینی های شوروی Ùˆ آمریکا در آن خطه) دیگر آن Øیوان قوی Ùˆ ÙˆØØ´ÛŒ سال 1906 Ùˆ 1919 نبود. استراتژی غارت Ùˆ چپاول خلقهای ستمدیده، از «Ø§Ø³ØªØ¹Ù…ار» به «Ø§Ø³ØªØ¹Ù…ار نو» تبدیل شده بود. وجهه بین المللی انگلستان نمی توانست بیشتر از آنچه Ú©Ù‡ خدشه دار شده، بر همگان عیان شود. زمان عقب نشینی Ùرا رسیده بود. امپراتور بریتانیا، همچون Ú©Ùتاری پیر Ùˆ خسته از جنگ جهانی دوم، Ú©Ù‡ در مقابل آمریکای جوان نمی توانست عرض اندام کند، Ù…ÛŒ بایست به آنچه در دست دارد قناعت کند. پیروزی مردم در هند، بخشی بخاطر این پارامتر است.
از سوی دیگر، «Ø¯Ø´Ù…Ù†» در ایران کنونی، نه وجهه بین المللی دارد Ú©Ù‡ از خدشه دار شدن آن هراس داشته باشد، Ùˆ نه Ù…ÛŒ خواهد Ùˆ یا Ù…ÛŒ تواند به کشور دیگری برود. باید تا آخرین Ù„Øظه بماند Ùˆ بجنگد، Ùˆ یا از درون خود را «Ø§ØµÙ„اػ کند. برخلا٠دشمن مردم هند، «Ø¯Ø´Ù…Ù†» مردم ایران، از همان خاک برخاسته Ùˆ باید به همان خاک بیÙتد.
به «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» در هند بازگردیم. در کنار مهاتما گاندی، Ú©Ù‡ به «Ø³Ø§ØªÛŒØ§Ú¯Ø±Ø§Ù‡Ø§» باورمند بود، شوباش چاندرا بÙس (Subhas Chandra Bose) رئیس کنگره (بین 1939-1938) وجود داشت Ú©Ù‡ از «Ø§Ø³ØªØ±Ø§ØªÚ˜ÛŒ» Ùˆ تÙکری دیگری Øمایت Ù…ÛŒ کرد. ÙˆÛŒ Øزب خود «ØªÙ…ام هندوستان به پیش» Ùˆ «Ùوج آزادیخواهان هندی» (ارتش ملی هند) را بنیان گذاشت. نقش Ø¢Ùرینی شوباش چاندرا در بیرون راندن انگلیسی ها از هند اگر بیشتر از گاندی Ùˆ جواهر نعل نهرو نباشد، کمتر هم نبود. در سال 1919ØŒ ÙˆÛŒ برای تØصیل به انگلستان رÙت، اما پس از باخبر شدن از قتلعام آمریتسار، در سال 1921 با ترک «Ø¯ÙˆØ±Ù‡ کارآموزی» به هند بازگشت. ÙˆÛŒ در سال 1930ØŒ بخاطر «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» بازداشت Ùˆ زندانی شد.
در زمانی Ú©Ù‡ او در زندان به سر Ù…ÛŒ برد، گاندی Ùˆ لرد ایروین (Ùرماندار Ùˆ نماینده انگلستان در هند) بعد از Ù‡Ùته ها مذاکره به تواÙÙ‚ رسیدند Ú©Ù‡ پیشنهادات (خواستهای) زیر گاندی توسط نیروهای اشغالگر بررسی شود.
1- آزادی Ùˆ عÙÙˆ کلیه زندانیان سیاسی؛
2- الغای Ù…Øاکمه شرکت کنندگان (جنبش آزادیخواهانه هند) در تظاهرات آرام Ùˆ مسالمت آمیز Ø›
3- بازگرداندن تمام مایملک غصب شده به تظاهرات کنندگان؛
4- استخدام مجدد کلیه کارمندان دولت که بخاطر شرکت در تظاهرات اخراج شده بودند؛
5- اجازه شرکت در تجمع های سندیکایی در مقابل ادارات دولتی، Ùˆ Ùروشگاه هایی Ú©Ù‡ اجناس خارجی Ù…ÛŒ Ùروشند.
6- اجازه تهیه نمک از آب دریا؛
7- بررسی رسمی از کلیه Ùعالیتهای «ØºÛŒØ±Ù‚انونی» پلیس، علیه مردم عادی.
لرد ایروین، پس از ØØ°Ù Ù…Ùادی از این خواستها Ùˆ بازنویسی برخی دیگر، با گاندی به تواÙÙ‚ رسید Ú©Ù‡ به «ØªÙˆØ§ÙÙ‚ گاندی-ایروین» معرو٠است (1931).
شوباش چاندرا بÙس Ú©Ù‡ در زندان به سر Ù…ÛŒ برد، پس از شنیدن این خبر Ùˆ مطلع شدن از این «ØªÙˆØ§ÙÙ‚»ØŒ Ùˆ هنگامی Ú©Ù‡ از به دار آویخته شدن (Bhagat Singh) Ùˆ یارانش با خبر شد، به Øامیان خود ابلاغ کرد Ú©Ù‡ «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» مورد Øمایت او نخواهد بود.
شوباش طولی نکشید Ú©Ù‡ دوباره به زندان اÙتاد، Ùˆ پس از یکسال به دلایل پزشکی از زندان آزاد شد، اما از هند برای همیشه به اروپا تبعید شد. ÙˆÛŒ در اروپا مراکز متعددی جهت پیشبرد اهدا٠«Ø¢Ø²Ø§Ø¯ÛŒØ®ÙˆØ§Ù‡Ø§Ù†Ù‡» خود تأسیس کرد.
چندی نگذشت Ú©Ù‡ شوباش چاندرا بÙس ØÚ©Ù… تبعید خود را نادیده گرÙت Ùˆ به هند بازگشت، Ú©Ù‡ به بازداشت مجدد او منجر شد. پس از انتخابات درون کنگره ای، ÙˆÛŒ در سال 1939 Ú©Ù‡ جنگ جهانی Ù…ÛŒ رÙت تا انگلستان را برای مدتها بخود مشغول کند، «Ø·Ø±Ø»ÛŒ را به کنگره پیشنهاد کرد. ÙˆÛŒ معتقد بود Ú©Ù‡ موقعیت کنونی اشغالگران ضعی٠است، بنابراین باید به آنها 6 ماه مهلت داد تا بساط خود را جمع کنند Ùˆ هند را به هندی ها بسپارند، در غیر اینصورت، مردم به «Ø´ÙˆØ±Ø´» Ùˆ «Ø§Ù†Ù‚لاب» تشویق Ù…ÛŒ شوند. این «Ø·Ø±Ø» مورد Øمایت قرار نگرÙت Ùˆ گاندی یکی از مخالÙان آن بود.
ÙˆÛŒ با توجه به پروسه بسیار «Ú©Ùند» رسیدن به «Ø§Ø³ØªÙ‚لال»ØŒ از کنگره استعÙا داد Ùˆ گروه خود را تشکیل داد. در سال 1941ØŒ پس از اینکه بخش قابل توجهی از مردم هند به او روی آوردند، دوباره در کلکته بازداشت شد. در سال 1942ØŒ ÙˆÛŒ با توسل به این شعار Ú©Ù‡ «Ø¯Ø´Ù…Ù† ٠دشمن ٠من، دوست ٠من است»ØŒ از طریق اÙغانستان به آلمان گریخت Ùˆ از آلمان Ùˆ ژاپن علیه اشغال انگلستان، Ú©Ù…Ú© خواست. در سال 1943ØŒ «Ø§Ø±ØªØ´ ملی هند» Ú©Ù‡ بیشتر از زندانیان سیاسی تشکیل شده بود، را تشکیل داد. در سال 1944ØŒ ارتش ملی هند از مرز هند وارد خاک هند شد، Ùˆ در آنجا مستقر شد. Ú¯Ùته Ù…ÛŒ شود، پس از شکست ژاپن Ùˆ آلمان در جنگ جهانی، «Ø§Ø±ØªØ´ ملی هند» از رونق اÙتاد، Ùˆ ÙˆÛŒ پس از بمباران قرارگاهی در «Ú†ÛŒÙ† ملی» در 18 اوت 1945 کشته شد.
به تعری٠ساتیاگراهابازگردیم.
بنا به این واژه، Ùˆ Ùرهنگ Øاکم بر این واژه، جامعه باید به دنبال «Øقیقت» باشد Ùˆ نه «Ù‚درت». جامعه باید خود را برای Ùدا آماده کند، تا «Øقیقت» به دست آید. این «Ø®ÙˆØ§Ø³Øª» Ùˆ این «Ùدا»ØŒ یک خواست مادی نیست، بلکه برآمده از Ùرهنگ Ùˆ تمدن چند هزار ساله آن کشور است. تمدن کشوری Ú©Ù‡ قرنها پیش از اسلام، بر آموزشهای «Ù‡Ù†Ø¯ÙˆØ¦ÛŒØ³Ù…» استوار بوده است. مهم است Ú©Ù‡ بدانیم سه بخش عمده در هندوئیسم (در دوران جنبش هند) آکتیو بودند. آنهایی Ú©Ù‡ هر گوشتی را تناول Ù…ÛŒ کنند، اÙرادی Ú©Ù‡ Ùقط گوشت گوسÙند Ùˆ مرغ Ù…ÛŒ خورند، Ùˆ بخش دیگری Ú©Ù‡ سبزیخوارند. در دوران جنبش آزادیخواهانه، بخشی Ú©Ù‡ علیه هرگونه خشونت (علیه همنوع Ùˆ یا Øیوانات) بود، قسمت عمده جامعه را تشکیل Ù…ÛŒ داد. بسیاری بخاطر آموزشهای «Ù…ذهبی» مخال٠گرایش به «Ø®Ø´ÙˆÙ†Øª» بودند، همانطور Ú©Ù‡ (جدی) به «Ù†Ø¬Ø³» Ùˆ «Ù¾Ø§Ú©»ÛŒ (untouchable ) توجه داشتند. در تعدادی از استانهای هند، گاو از اØترامی (ویژه) برخوردار (است) بود. در نتیجه Ùˆ با توجه به این نکات ساده ولی روزمره، گرایش به «Ø¹Ø¯Ù… خشونت» بخشی از «Ùرهنگ» جامعه بود. اینگونه نبود Ú©Ù‡ مردم هند یکشبه «Ø®Ø´ÙˆÙ†Øª» را رها کرده Ùˆ به «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» رو آورده باشند. اینگونه نبود Ú©Ù‡ چون «Ù¾Ø¯Ø±» مهاتما گاندی Ù…ÛŒ Ú¯Ùت «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» بنابراین همه به آن اØترام Ù…ÛŒ گذاشتند. Øتی اگر مهاتما گاندی هم Ùرمان مبارزه قهرآمیز Ù…ÛŒ داد، بخش عمده ای به آن روی خوش نشان نمی دادند. آنها (بطور نسبی) چنین تربیت شده بودند.
Øال اینکه، قتل Ùˆ کشتار، قصاص Ùˆ شهادت بخشی از آموزشهای اسلام Øاکم بر Ùرهنگ مردم است. در ایران، دو ماه به اØترام Øسین بن علی عزاداری Ù…ÛŒ شود. جوانان آموزش داده Ù…ÛŒ شوند Ú©Ù‡ همچون Øسین شربت شهادت بنوشند. هزاران Ù†Ùر به خیابانها Ù…ÛŒ ریزند Ùˆ «Ø³ÛŒÙ†Ù‡» Ùˆ «Ø²Ù†Ø¬ÛŒØ±» Ù…ÛŒ زنند. میلیونها Ù†Ùر هر ساله به زیارت «Øرم امام رضا» در مشهد Ù…ÛŒ روند. Ùرهنگی Ú©Ù‡ با این تÙکر عجین شده باشد، به هر Øال «Ø®Ø´Ù†» است. مهمتر اینکه، ماهیت «Ø¯Ø´Ù…Ù†» هم، با تأثر از همین «Ø§Ù†Ø¯ÛŒØ´Ù‡»ØŒ خشن است. در هیچ صÙØÙ‡ از تاریخ نمی خوانیم Ú©Ù‡ نیروهای اشغالگر انگلیس به گاندی تجاوز کرده باشند، اما جنایتکاران Øاکم بر مردم «Ù…سلمان» در ایران، با دستاویز قرار دادن آموزشهای همین «Ø§Ø³Ù„ام» (خشن) به پیرمردانی Ú©Ù‡ عمری با شراÙت Ùعالیت سیاسی Ù…ÛŒ کرده اند تجاوز Ù…ÛŒ کنند. «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» در چنین «Ø¬ÙˆÙ‘»ÛŒ بیشتر به یک تئوری Ù…ÛŒ ماند تا یک راهکار.
به گاندی بازگردم.
اولین گام گاندی ایجاد همبستگی بین سران هندو Ùˆ مسلمان بود. پیش از آنکه از «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» Ùˆ راهکارهای کنگره ملی صØبتی به میان بیاورد، دست دوستی بسوی همه دراز کرد. گاندی نه تنها از همبستگی نمی ترسید، برای همبستگی، بین نیروهای سرنگونی طلب، شرط Ùˆ شروط هم نمی گذاشت. گاندی سعی کرد Ú©Ù‡ در عمل، از نقاط اÙتراق کاسته، Ùˆ نقاط اتØاد را تقویت کند. گاندی به معنای کلمه «Ø±Ù‡Ø¨Ø±» بود. نه Ù…ÛŒ خواست رئیس جمهور شود، Ùˆ نه شاه. به دنبال «Ø¬Ø§Ù…عه بی طبقه توØیدی» نبود. به دنبال ادامه «Ø§ÛŒØ±Ø§Ù† شاهنشاهی» هم نبود. برای «Ù‡Ù†Ø¯»ØŒ برای «ØÙ‚» Ùˆ برای «Ø¨Ø¯Ø³Øª آوردن Øقیقت» مبارزه Ù…ÛŒ کرد (Øتی اگر با خط شوباش چاندرا مخال٠بود، آنها را تخطئه نمی کرد). آیا رهبران سازمانها Ùˆ نهاد های سیاسی (ایرانی) همچون گاندی Ùقط برای «Ø¨Ø¯Ø³Øª آوردن Øقیقت» مبارزه Ù…ÛŒ کنند؟ شواهد امر چنین ØÚ©Ù… نمیکند. 32 سال است Ú©Ù‡ رژیم بر Ú¯Ùرده مردم سوار است، 32 سال است Ú©Ù‡ امثال این نگارنده از رهبران سیاسی Ù…ÛŒ خواهد Ú©Ù‡ با یکدیگر بر سر یک سری نقاط مشترک متØد شده Ùˆ علیه دشمن «Ø®Ù„Ù‚» هم جبهه مبارزه کنند. آیا چنین شده است؟
Øدود یکماه پیش نوشتار کوتاهی داشتم با عنوان «Ø¹Ù„ÛŒ ناظر، مرز سرخ تو کجاست Ùˆ چیست؟». دیروز Ú©Ù‡ Ú¯Ùتگوی رضا پهلوی را Ù…ÛŒ خواندم به نکاتی برخوردم Ú©Ù‡ برایم بسیار آشنا بود. گویی ایشان همان نوشته مرا دوباره تکرار Ù…ÛŒ کردند، با این تÙاوت Ú©Ù‡ ایشان خط قرمز خود را چنین تعری٠می کنند «Ø¨Ù‡Ù‡ÛŒÚ† قیمتی Øاضر نیستم در هیچ برنامه‌ای Ú©Ù‡ در آن خشونت به‌کار برده شود شرکت کنم »ØŒ Ùˆ من نوشته بودم ««ØÙ‚ دÙاع از خود»ØŒ Ú©Ù‡ در مراØÙ„ÛŒ به دÙاع قهرآمیز نیز منجر Ù…ÛŒ شود. » را باید به رسمیت بشناسیم.
Ù…ÛŒ خواهم روی این تÙاوت تأمل کنیم. اگر به کلیه کتب Øقوق Ùˆ قانون در هر کشور Ùˆ یا «Ø¯ÛŒÙ† Ùˆ مذهبی» مراجعه کنیم، ØÙ‚ دÙاع از خود، به رسمیت شناخته شده است. Øقوقدانان در این نکته متÙÙ‚ القول هستند Ú©Ù‡ «Ø¯Ùاع» تنها زمانی «ØÙ‚» است Ú©Ù‡ «Ø®Ø´ÙˆÙ†Øª» علیه آن Ùرد بکار گرÙته شده باشد.
از سوی دیگر، بنا به قانون ساده (عمل و عکس العمل)، به همان اندازه که نیرو (force) بر پدیده ای وارد شود، آن پدیده از خود عکس المعل نشان می دهد.
براستی، چگونه Ù…ÛŒ توان از میلیون ها «Ù‚ربانی» خواست Ú©Ù‡ عاملین «Ø¸Ù„Ù…» را ببخشند، بی آنکه رژیم Ùˆ عاملین سرکوب Ùˆ ستم، به کرده خود اعترا٠کرده Ùˆ تقاضای بخشش کرده باشند؟ یکی از دلایلی Ú©Ù‡ گاندی از ترم «Ù…بارزه منÙÛŒ» خشنود نبود Ùˆ ترم «Ø³Ø§ØªÛŒØ§Ú¯Ø±Ø§Ù‡Ø§» را پیشنهاد کرد، همین واقعیات ساده بود.
نباید از مردم ستمدیده خواست Ú©Ù‡ پیش از نتیجه دادگاه، Ùˆ یا تقاضای بخشش از سوی آن عاملین، «Ø¸Ø§Ù„Ù…» را «Ø¹ÙÙˆ» کنند. اینگونه «Ø¹ÙÙˆ» باعث دلسردی جامعه، Ùˆ خودسری Ùˆ خشونت بیشتر از سوی قوای سرکوب Ù…ÛŒ شود. آری، باید به دشمن Ú¯Ùت Ú©Ù‡ مخال٠اعدام هستیم، اما بداند Ú©Ù‡ مخال٠«Ø¬Ø²Ø§» نیستیم. اکیدا مخال٠شکنجه هستیم، اما مخال٠«Ø§Ø¹Ø§Ø¯Ù‡ خسارت» نیستیم.
با «Ø¯Ø´Ù…Ù†» تا به آخرین Ù„Øظه باید «Ø¯Ø´Ù…Ù†ÛŒ» کرد، Ùˆ اجازه تنÙس به او نداد.
اما Ùراتر از انتخاب روش مبارزه، مردم به «Ø±Ù‡Ø¨Ø±» (جمعی) اØتیاج دارند. «Ø±Ù‡Ø¨Ø±»ÛŒ Ú©Ù‡ درد مردم را Ù…ÛŒ Ùهمد. با مردم گریه Ù…ÛŒ کند Ùˆ با «Ù…ردم» Ù…ÛŒ خندد. خود را «Ø±Ù‡Ø¨Ø±» آنها نمی داند، Ùˆ «ØªØ±Ù…Ù‡ جدا باÙته» نیست. مردم او را در «Ù…اه» نمی بینند، بلکه در کنارشان در تاریک ترین اتاقکها در Øلبی آباد نشسته است. گاندی چنین بود. مردم را درک کرد. جامعه، Ùرهنگ Øاکم بر جامعه را درک کرد، Ùˆ با جامعه Øرکت کرد. باشوش چاندرا بÙس راهکار بهتری را پیشنهاد Ù…ÛŒ کرد، اما «Ø¯Ø±Ú© مشخص» از جامعه، Ùˆ «Ø´Ø±Ø§ÛŒØ· مشخص» جامعه نداشت. شاید راهکار او درست تر بود، اما ÙˆÛŒ Ù…Øکوم به شکست بود. نه بخاطر اینکه «Ù…بارزه قهرآمیز» را انتخاب کرده بود، بلکه بخاطر اینکه جامعه او را نمی Ùهمید، Ùˆ او درک عمیقی از جامعه نداشت.
آیا در Ùرهنگ امروزی ایران «Ù†Ø§Ùرمانی مدنی» پاسخ خواهد داد؟ آیا رژیم اسلامی، همچون Ùرماندار هند از Øداقلهای انسانی برخوردار است؟ یک «Ø±Ù‡Ø¨Ø±» باید بتواند به این سوالها پاسخ بدهد. برای پاسخ، او باید با این «Ø´Ø±Ø§ÛŒØ·» آشنا باشد Ùˆ از جامعه آن توقع داشته باشد Ú©Ù‡ ممکن است، در غیر اینصورت جامعه یا «Ù¾Ø§Ø³ÛŒÙˆ» Ù…ÛŒ شود، Ùˆ یا گمراه. به کارکرد غلط آقای میرØسین موسوی توجه کنیم. ایشان درک درستی از جامعه Ùˆ خواستهای جامعه نداشتند. از مردم Ù…ÛŒ خواستند Ú©Ù‡ در برابر «Ø¯Ø´Ù…Ù†» سکوت کنند. ایشان خواهان «Ø§ØµÙ„اػ نظام بودند، Ùˆ مردم خواهان «ØªØºÛŒÛŒØ±» نظام. مردم بجای سکوت «Ù¾Ø§Ø³ÛŒÙˆ» شدند.
به نظر من، در صØنه سیاسی امروز ایران چنین «Ø±Ù‡Ø¨Ø±»ÛŒ وجود ندارد. چرا Ú©Ù‡ اگر Ù…ÛŒ بود، تاکنون به مهمترین پیام «Ù…ردم» یعنی همبستگی Ùˆ تشکیل جبهه (وسیع) خلق گوش Ùرا داده Ùˆ در این راستا گام بر Ù…ÛŒ داشت. متاسÙانه، «Ø±Ù‡Ø¨Ø±Ø§Ù†» سیاسی خود بین هستند. هر کدام مبارزه را Ùقط از عینک «Ù…ناÙع سازمانی Ùˆ یا سیاسی» خود Ù…ÛŒ بینند. آقای رضا پهلوی معتقدند Ú©Ù‡ «Ø®Ø· قرمز بین آزادیخواهان است Ùˆ تمامیت‌خواهان»Ø› اما خود رضا پهلوی «ØªÙ…امیت خواهانه» Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ Øاضر است Ùقط با آنهایی Ú©Ù‡ مثل ایشان Ùکر Ù…ÛŒ کنند متØد شوند، Ùˆ نه با جریانهای سرنگونی طلبی Ú©Ù‡ راه Ùˆ رسم ایشان را نمی پذیرند.
به نظر نگارنده، تأسیس «Ú©Ù†Ú¯Ø±Ù‡ ملی» (جبهه وسیع خلق) مبØØ«ÛŒ است Ú©Ù‡ باید روی میز نیروهای سرنگونی طلب قرار بگیرد. در عین Øال، رضا پهلوی نیز لازم است به Ù…Øتوای سخنان خود بازنگری کنند، چرا Ú©Ù‡ داشتن نیت نیکو، نیمی از راه است، اگر شرایط واقعی در میدان Ùˆ صØنه مبارزه نتواند آن نیت را برآورده کند. گزینش ناصØÛŒØ Ø±ÙˆØ´ مبارزه، پروسه «Ø³Ø±Ù†Ú¯ÙˆÙ†ÛŒ» را به «Ø±Ùورم» نظام اسلامی (خواست موسوی) متمایل Ù…ÛŒ کند.
جنبش آزادیخواهانه در هند Ùˆ Ø¢Ùریقای جنوبی مؤکد این مهم است Ú©Ù‡ ناÙرمانی مدنی برای «Ø³Ø±Ù†Ú¯ÙˆÙ†ÛŒ»ØŒ تنها زمانی Ù…Ùهوم واقعی پیدا Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ از «Ú†ØªØ± ØÙاظتی» نیروی Ù…Ø³Ù„Ø Ø±Ø§Ø¯ÛŒÚ©Ø§Ù„ سرنگونی طلب برخوردار باشد. Ùˆ این واقعیت غیر قابل انکار، همبستگی بین نیروها از طی٠های مختل٠را به یک «Ø¨Ø§ÛŒØ³Øª» تبدیل کرده است. 32 سال تجربه ثابت کرده Ú©Ù‡ نیروهای سرنگونی طلب رادیکال نمی توانند این همبستگی را نادیده بگیرند، Ùˆ جریانهای متمایل به «Ù…بارزه مسالمت آمیز» به تنهایی توان «Ø¨Ø±Ø§Ù†Ø¯Ø§Ø²ÛŒ»ØŒ از راه دور، را ندارند. این سخنی است Ú©Ù‡ نگارنده در «Ù…جاهدین خلق - امر به وظیÙه، یا امر به نتیجه؟» (1 شهریور 1381) خاطر نشان کرده است، اما گوش شنوایی تاکنون یاÙت نشده است.
علی ناظر
24 مهر 1390
Printable version
Email it to a friend