Iran's Crises Unfolded  
IranCrises
 
Sunday 3 December 2023
HOME
NEWS
ANALYSIS
INTERVIEW
POLITICS
SOCIAL
STATEMENTS
ECONOMY
SEARCH

������������� �����������������


رضا پهلوی و «نافرمانی مدنی»
[ علی ناظر]
[Source: سایت بحران]


در این نوشتار سعی می کنم به برخی از سرفصل های گفتگوی دیروز آقای رضا پهلوی با دویچه وله و راهکار پیشنهادی ایشان، بدون در نظر گرفتن ماهیت طبقاتی اقای رضا پهلوی و گذشته خاندان وی، بپردازم. این گفتگو در سایت دیدگاه بازتکثیر شده است.

 

به نظر من، مهمترین بخش از گفته های ایشان، «Ø®Ø· قرمز» های ایشان است. به سرفصل این نکات دقت کنیم:

«Ù…سئله‌ÛŒ ما اختلاف نظر به اصطلاح بین یک جمهوری‌خواه Ùˆ یک مشروطه‌خواه نیست »

«Ù…سئله‌ÛŒ ما خط قرمز بین آزادی‌خواهان است Ùˆ تمامیت‌خواهان »

«Ø¨Ù‡‌هیچ قیمتی حاضر نیستم در هیچ برنامه‌ای Ú©Ù‡ در آن خشونت به‌کار برده شود شرکت کنم »

«ØªÙ†Ù‡Ø§ از راه نافرمانی مدنی Ùˆ به دور از خشونت است Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ‌توانیم با کمترین هزینه برای جامعه‌مان به یک نتیجه‌ÛŒ دموکراتیک  برسیم »

«Ù…ا باید معتقد باشیم به اصل عفو عمومی Ùˆ آشتی ملی »

«Ú©Ù…یته‌ای را تشکیل دهیم، همان طور Ú©Ù‡ در آفریقای جنوبی ماندلا به‌وجود آورد، برای شناسایی حقیقت، اما بخشش Ùˆ فراتر رفتن »

«Ù…خالف هر نوع مداخله‌ÛŒ خارجی در سناریوی آینده‌ÛŒ ایران هستم.»

«ØµØ¯ گزینه‌ÛŒ دیگر هم هست. بروید دنبال کودتا، بروید دنبال جنگ چریکی، بروید دنبال حمله نظامی. بله، این آلترناتیوها هم محتمل است. ولی من دنبالش نیستم، به‌هیچ عنوان مدافعش نیستم »

«Ø§Ø¹Ù… از نیروهای دموکراتیک سکولار، تا دیگر تشکل‌ها، باید از این پس جمعی را تشکیل دهند، Ú©Ù‡ معرف خواسته‌های مردم ایران باشد. حالا Ù…ÛŒ توانیم نامش را مثلا کنگره ملی بگذاریم، یا مجمع یا هر نام دیگری »

«Ù…ÛŒ دانیم از طریق اصلاح چنین نظامی هرگز به جایی نخواهیم رسید. تا زمانی Ú©Ù‡ این نظام سر کار است، به‌هیچ وجه من‌الوجوهی ملت ایران به آزادی‌ها، به رفاه اجتماعی، به بهبود اوضاع اقتصادی یا به هیچ خواست دیگر‌Ø´ نخواهد رسید. بنابراین تنها راه چاره گذر از این نظام است.»

 

ظاهرا آقای رضا پهلوی خواهان همبستگی ملی بوده، Ùˆ به این واقعیت رسیده اند Ú©Ù‡ «Ø§ØµÙ„احات» (از جنس خاتمی Ùˆ موسوی) در این نظام معنایی ندارد، Ùˆ تنها راه چاره گذار از این نظام است. به زبانی ساده تر، ایشان خواهان «Ø³Ø±Ù†Ú¯ÙˆÙ†ÛŒ» نظام هستند. رضا پهلوی اما، بر یک نکته مهم دیگری هم اشاره دارند، Ùˆ آن «Ø±ÙˆØ´» برای رسیدن به این «Ù‡Ø¯Ù» است.

واقعیت این است Ú©Ù‡ نافرمانی مدنی، Ùˆ یا مبارزه مسالمت آمیز، در مواردی به «Ø±ÙÙˆØ±Ù…» (Ùˆ نه براندازی) نظام، Ùˆ در موارد دیگری به «ØªØºÛŒÛŒØ± نظام» انجامیده است.

در مقدمه Ùˆ به اختصار به گوشه ای از مبارزات مهاتما گاندی Ú©Ù‡ با «Ù†Ø§ÙØ±Ù…انی مدنی» مترادف شده است، Ù…ÛŒ پردازم.

 

 

نگاهی کوتاه به نافرمانی مدنی

 

مهاتما گاندی:

«Ú¯Ø§Ù‡ÛŒØŒ در طول تاریخ، چنین به نظر Ù…ÛŒ رسد Ú©Ù‡ مستبدین Ùˆ جنایتکاران شکست ناپذیرند. این نکته را بخاطر داشته باشید Ú©Ù‡ دیکتاتورها بالاخره شکست خورده اند، همیشه. در طول تاریخ، عشق Ùˆ حقیقت همیشه پیروز شده است

 

می دانیم که مبارزات گاندی درس عبرتی برای بسیاری از مبارزین در سطح جهان بوده است.

 

در 11 سپتامبر 2001 بن لادن بنا به برنامه ای از پیش تعیین شده، تعداد کثیری را در برجهای دوقلو به قتل رساند. این به جهانخواران برای شروع «Ø§Ø³ØªØ±Ø§ØªÚ˜ÛŒ شُک Ùˆ وحشت» بهانه داد. حدود یک قرن پیش از این، در 11 سپتامبر 1906 آفریقای جنوبی شاهد اولین خیزش خیره کننده «Ø§Ø¨Ø±Ù…رد»ÛŒ شد، Ú©Ù‡ «Ù†Ø§ÙØ±Ù…انی مدنی» علیه مستبدین را پایه ریزی کرد. مهاتما گاندی، Ú©Ù‡ تحصیلکرده حقوق در بریتانیا بود، Ùˆ با فرهنگ حاکم بر آن کشور آشنا، Ùˆ به نقاط ضعف Ùˆ قوت آن فرهنگ Ù¾ÛŒ برده بود، به این باور رسیده بود Ú©Ù‡ منطق «Ø²ÙˆØ± در برابر Ø²ÙˆØ±» چاره راه نیست.

متاسفانه بسیاری Ú©Ù‡ به راهکار گاندی اشاره Ù…ÛŒ کنند، راه او را به غلط «Ù…بارزه منفی» (‘passive resistance’) تعریف کرده اند. حال آنکه خود وی، آن را (ساتیاگراها -  satyagraha) Ù…ÛŒ خواند Ú©Ù‡ معنای تحت اللفظی آن به سانسکریت Ù…ÛŒ شود «Ø¨Ø¯Ø³Øª آوردن حقیقت» Ùˆ یا «Ù†ÛŒØ±ÙˆÛŒ درونی» Ùˆ یا «Ù‚وه Ùˆ نیروی حقیقت». هرکدام از این سه Ú©Ù‡ به معنای اصلی نزدیک باشد، با «Ù…بارزه منفی» Ùˆ یا «Ù†Ø§ÙØ±Ù…انی مدنی» همخوانی ندارد. این یک «Ø±ÙˆØ´» کلاسیک سیاسی Ùˆ یا سرنگونی طلبانه نیست، بلکه نگاهی است به درون، برای برخورد با تضاد در بیرون.

 

البته بجاست اگر بگوییم Ú©Ù‡ مبحث روی میز (Ùˆ مورد نظر رضا پهلوی) یک مبحث فلسفی، آکادمیک Ùˆ یا زبانشناسی نیست، بلکه مبحثی است «Ø³ÛŒØ§Ø³ÛŒ» Ùˆ «Ù…بارزاتی» Ùˆ در نتیجه باید «Ù…نظور» را در «Ø¹Ù…Ù„» تعریف کرد. در عین حال، نمی توان راهکار گاندی را مجزا از «Ø´Ø±Ø§ÛŒØ· مشخص» (زمان Ùˆ مکان) بررسی کرد.

 

آنچه در هندوستان رخ داد بر چهار پارامتر اصلی استوار بود.

1-      ماهیت نیروی اشغالگر – انگلستان برای بقاء خود نمی جنگید، برای بقاء منافع خود در هند سرکوب Ù…ÛŒ کرد.

2-      هدف مبارزه - استقلال هند Ùˆ خروج قوای اشغالگر.

3-      اندیشه حاکم بر بخش عمده مبارزین - باورمند به هندویسم (برهمن ها Ùˆ ...) بودند.

4-      رهبری جمعی کنگره – Ùˆ نقش آفرینی گاندی بعنوان «Ù¾Ø¯Ø±»

 

پس از موفقیت چشمگیر گاندی در آفریقا، Ùˆ ورود او به هند، «Ø¬Ù†Ø¨Ø´ آزادیخواهانه هند» Ø´Ú©Ù„ جدیدی بخود گرفت. «Ú©Ù†Ú¯Ø±Ù‡ ملی هند» Ùˆ یکی از بزرگان (ریش سفیدان) معتبر این گنگره (گوپال کریشنا گوخال) هزینه سفر گاندی را متقبل شد، تا گاندی به اقصی نقاط شبه قاره هند سفر کند، Ùˆ از «Ù‡Ù†Ø¯» درکی واقعی داشته باشد. طولی نکشید Ú©Ù‡ گاندی به مقام «Ù¾Ø¯Ø±» برای میلیونها هندی فقیر Ùˆ ستمدیده تبدیل شد. او هند را آنطور Ú©Ù‡ هند بود شناخت، Ùˆ استراتژی Ùˆ تاکتیکهای «Ø¬Ù†Ø¨Ø´ آزادیخواهانه هند» را نه فقط از دید «Ù…ذهب»ØŒ بلکه از درک روزانه خود از همین مردم میلیونی تدوین Ù…ÛŒ کرد. بطور مثال، قتل عام صدها شهروند هندی بی دفاع در آمریتسار توسط نیروهای نظامی بریتانیا (بسیاری از سربازان Ú©Ù‡ آتش گشودند خود هندی بودند) Ù…ÛŒ توانست به خشونتی غیرقابل کنترل تبدیل شود، اما درک گاندی از آنچه رخ داده، Ùˆ از آنچه در پیش است، توانست خشم مردم را بسوی همبستگی هرچه بیشتر مردم علیه نیروهای اشغالگر «Ú©Ø§Ù†Ø§Ù„یزه» کند، Ùˆ عمده مردم هند را به حمایت از خط «Ø¬Ù†Ø¨Ø´ آزادیخواهانه هند» جذب کند. گفته Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ چرچیل در تلگرامی Ú©Ù‡ برای فرماندار هند فرستاده بود، با خشم Ù…ÛŒ پرسد «Ú†Ø±Ø§ گاندی هنوز زنده است؟»

لازم به تأکید است Ú©Ù‡ گاندی از حمایت کامل مردم برخوردار نبود. مسلمانان ÙˆÛŒ را به حمایت از هندو ها علیه مسلمانها متهم Ù…ÛŒ کردند Ùˆ هندو ها، به او خرده Ù…ÛŒ گرفتند Ú©Ù‡ هندو ها را تنها گذاشته است. این بخش از هندو ها بالاخره توانست با Ú©Ù…Ú©  ناتورام قدسی (Nathuram Godse)ØŒ گاندی را مورد هدف گلوله قرار داده Ùˆ ÙˆÛŒ را از سر راه بردارند. حذف گاندی، نه تنها به اشغالگران Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ خواستند «ØªÙØ±Ù‚Ù‡ بیندازند تا حکومت کنند» یاری رساند تا برای تضعیف کنگره ملی زمینه سازی بکنند، بلکه کشور عظیم هند به دو بخش هند (عمدتا هندو) Ùˆ پاکستان (عمدتا مسلمان) تجزیه شد. این «ØªØ¬Ø²ÛŒÙ‡» به جنگهای بعدی در مرزها، Ùˆ سپس بر سر کشمیر Ùˆ .... به اهداف دراز مدت گاندی لطمات غیر قابل جبرانی وارد آورد.

 

موفقیت گاندی نه تنها در شناخت ÙˆÛŒ از «Ø´Ø±Ø§ÛŒØ· مشخص» بود، بلکه حضور او در «Ù…یدان» Ùˆ «ØµØ­Ù†Ù‡ عملیات» یکی از پارامترهای اصلی موفقیت ÙˆÛŒ بود. گاندی از فاصله دور Ùˆ خارج از هند جنبش را «Ø±Ù‡Ø¨Ø±ÛŒ» Ùˆ «Ù‡Ø¯Ø§ÛŒØª» نمی کرد. او با درد Ùˆ خواست مردم، بصورتی «Ù…لموس» آشنا بود. او بخشی از مردم بود.

واقعیت این است Ú©Ù‡ اگر او بیشتر از هم رزمانش به زندان نیافتاده باشد، کمتر هم از بقیه حبس نکشیده بود. مردم او را «ØªØ±Ù…Ù‡ ای جدا بافته» از خود نمی دانستند، او «Ù¾Ø¯Ø±» بود. «Ù¾Ø¯Ø±» ماند، Ùˆ «Ù¾Ø¯Ø±» مُرد. اگر به دیگران Ù…ÛŒ گفت Ú©Ù‡ در برابر ضربات «Ú†Ù…اق» عکس العمل «Ø®Ø´ÙˆÙ†Øª آمیز» نشان ندهید، خود نیز در «Ù…یدان» کتک خورده بود. درک این نکته شایان تأمل است. برای اینکه بخواهیم «Ø±Ø§Ù‡ گاندی» را ادامه دهیم، باید مانند گاندی زندگی Ùˆ مبارزه کنیم. نمی توان مانند «Ø±Ù‡Ø¨Ø±» زندگی کرد، همچون شاهزاده زیست، اما به ستمدیدگان گفت Ú©Ù‡ در برابر زور Ùˆ اجحاف عکس العمل به مثل نشان ندهند.

 

دیگر اینکه، گاندی، Ùˆ مردم هند علیه نیروهای اشغالگر مبارزه Ù…ÛŒ کردند. نیروی اشغالگر همیشه جایی برای عقب نشینی دارد. همیشه Ù…ÛŒ تواند پس از شکست (سیاسی، نظامی Ùˆ یا اجتماعی)ØŒ به کشور خودش بازگردد. ناگفته روشن است Ú©Ù‡ از شروع «Ù†Ø§ÙØ±Ù…انی مدنی» در آفریقای جنوبی تا خروج نیروهای اشغالگر از هند، بیش از نیم قرن طول کشید.


نکته دیگر اینکه، ماهیت «Ø¯Ø´Ù…Ù†» در این مبحث نقش بسزایی دارد. انگلستان، پس از دو جنگ جهانی، درگیری در ایرلند، درگیری در چین، Ùˆ البته خاورمیانه (مصر Ùˆ فلسطین Ùˆ اسرائیل Ùˆ... البته نقش آفرینی های شوروی Ùˆ آمریکا در آن خطه) دیگر آن حیوان قوی Ùˆ وحشی سال 1906 Ùˆ 1919 نبود. استراتژی غارت Ùˆ چپاول خلقهای ستمدیده، از «Ø§Ø³ØªØ¹Ù…ار» به «Ø§Ø³ØªØ¹Ù…ار نو» تبدیل شده بود. وجهه بین المللی انگلستان نمی توانست بیشتر از آنچه Ú©Ù‡ خدشه دار شده، بر همگان عیان شود. زمان عقب نشینی فرا رسیده بود. امپراتور بریتانیا، همچون کفتاری پیر Ùˆ خسته از جنگ جهانی دوم، Ú©Ù‡ در مقابل آمریکای جوان نمی توانست عرض اندام کند، Ù…ÛŒ بایست به آنچه در دست دارد قناعت کند. پیروزی مردم در هند، بخشی بخاطر این پارامتر است.

 

از سوی دیگر، «Ø¯Ø´Ù…Ù†» در ایران کنونی، نه وجهه بین المللی دارد Ú©Ù‡ از خدشه دار شدن آن هراس داشته باشد، Ùˆ نه Ù…ÛŒ خواهد Ùˆ یا Ù…ÛŒ تواند به کشور دیگری برود. باید تا آخرین لحظه بماند Ùˆ بجنگد، Ùˆ یا از درون خود را «Ø§ØµÙ„اح» کند. برخلاف دشمن مردم هند، «Ø¯Ø´Ù…Ù†» مردم ایران، از همان خاک برخاسته Ùˆ باید به همان خاک بیفتد.


به «Ù†Ø§ÙØ±Ù…انی مدنی» در هند بازگردیم. در کنار مهاتما گاندی، Ú©Ù‡ به «Ø³Ø§ØªÛŒØ§Ú¯Ø±Ø§Ù‡Ø§» باورمند بود، شوباش چاندرا بُس (Subhas Chandra Bose) رئیس کنگره (بین 1939-1938) وجود داشت Ú©Ù‡ از «Ø§Ø³ØªØ±Ø§ØªÚ˜ÛŒ» Ùˆ تفکری دیگری حمایت Ù…ÛŒ کرد. ÙˆÛŒ حزب خود «ØªÙ…ام هندوستان به پیش» Ùˆ «ÙÙˆØ¬ آزادیخواهان هندی» (ارتش ملی هند) را بنیان گذاشت. نقش آفرینی شوباش چاندرا در بیرون راندن انگلیسی ها از هند اگر بیشتر از گاندی Ùˆ جواهر نعل نهرو نباشد، کمتر هم نبود. در سال 1919ØŒ ÙˆÛŒ برای تحصیل به انگلستان رفت، اما پس از باخبر شدن از قتلعام آمریتسار، در سال 1921 با ترک «Ø¯ÙˆØ±Ù‡ کارآموزی» به هند بازگشت. ÙˆÛŒ در سال 1930ØŒ بخاطر «Ù†Ø§ÙØ±Ù…انی مدنی» بازداشت Ùˆ زندانی شد.

در زمانی که او در زندان به سر می برد، گاندی و لرد ایروین (فرماندار و نماینده انگلستان در هند) بعد از هفته ها مذاکره به توافق رسیدند که پیشنهادات (خواستهای) زیر گاندی توسط نیروهای اشغالگر بررسی شود.

1- آزادی و عفو کلیه زندانیان سیاسی؛

2- الغای محاکمه شرکت کنندگان (جنبش آزادیخواهانه هند) در تظاهرات آرام و مسالمت آمیز ؛

3- بازگرداندن تمام مایملک غصب شده به تظاهرات کنندگان؛

4- استخدام مجدد کلیه کارمندان دولت که بخاطر شرکت در تظاهرات اخراج شده بودند؛

5- اجازه شرکت در تجمع های سندیکایی در مقابل ادارات دولتی، و فروشگاه هایی که اجناس خارجی می فروشند.

6- اجازه تهیه نمک از آب دریا؛

7- بررسی رسمی از کلیه فعالیتهای «ØºÛŒØ±Ù‚انونی» پلیس، علیه مردم عادی.

 

لرد ایروین، پس از حذف مفادی از این خواستها Ùˆ بازنویسی برخی دیگر، با گاندی به توافق رسید Ú©Ù‡ به «ØªÙˆØ§ÙÙ‚ گاندی-ایروین» معروف است (1931).

 

شوباش چاندرا بُس Ú©Ù‡ در زندان به سر Ù…ÛŒ برد، پس از شنیدن این خبر Ùˆ مطلع شدن از این «ØªÙˆØ§ÙÙ‚»ØŒ Ùˆ هنگامی Ú©Ù‡ از به دار آویخته شدن (Bhagat Singh) Ùˆ یارانش با خبر شد، به حامیان خود ابلاغ کرد Ú©Ù‡ «Ù†Ø§ÙØ±Ù…انی مدنی» مورد حمایت او نخواهد بود.

شوباش طولی نکشید Ú©Ù‡ دوباره به زندان افتاد، Ùˆ پس از یکسال به دلایل پزشکی از زندان آزاد شد، اما از هند برای همیشه به اروپا تبعید شد. ÙˆÛŒ در اروپا مراکز متعددی جهت پیشبرد اهداف «Ø¢Ø²Ø§Ø¯ÛŒØ®ÙˆØ§Ù‡Ø§Ù†Ù‡» خود تأسیس کرد.

چندی نگذشت Ú©Ù‡ شوباش چاندرا بُس Ø­Ú©Ù… تبعید خود را نادیده گرفت Ùˆ به هند بازگشت، Ú©Ù‡ به بازداشت مجدد او منجر شد. پس از انتخابات درون کنگره ای، ÙˆÛŒ در سال 1939 Ú©Ù‡ جنگ جهانی Ù…ÛŒ رفت تا انگلستان را برای مدتها بخود مشغول کند، «Ø·Ø±Ø­»ÛŒ را به کنگره پیشنهاد کرد. ÙˆÛŒ معتقد بود Ú©Ù‡ موقعیت کنونی اشغالگران ضعیف است، بنابراین باید به آنها 6 ماه مهلت داد تا بساط خود را جمع کنند Ùˆ هند را به هندی ها بسپارند، در غیر اینصورت، مردم به «Ø´ÙˆØ±Ø´» Ùˆ «Ø§Ù†Ù‚لاب» تشویق Ù…ÛŒ شوند. این «Ø·Ø±Ø­» مورد حمایت قرار نگرفت Ùˆ گاندی یکی از مخالفان آن بود.

ÙˆÛŒ با توجه به پروسه بسیار «Ú©ÙÙ†Ø¯» رسیدن به «Ø§Ø³ØªÙ‚لال»ØŒ از کنگره استعفا داد Ùˆ گروه خود را تشکیل داد. در سال 1941ØŒ پس از اینکه بخش قابل توجهی از مردم هند به او روی آوردند، دوباره در کلکته بازداشت شد. در سال 1942ØŒ ÙˆÛŒ با توسل به این شعار Ú©Ù‡ «Ø¯Ø´Ù…Ù† ِ دشمن ِ من، دوست ِ من است»ØŒ از طریق افغانستان به آلمان گریخت Ùˆ از آلمان Ùˆ ژاپن علیه اشغال انگلستان، Ú©Ù…Ú© خواست. در سال 1943ØŒ «Ø§Ø±ØªØ´ ملی هند» Ú©Ù‡ بیشتر از زندانیان سیاسی تشکیل شده بود، را تشکیل داد. در سال 1944ØŒ ارتش ملی هند از مرز هند وارد خاک هند شد، Ùˆ در آنجا مستقر شد. گفته Ù…ÛŒ شود، پس از شکست ژاپن Ùˆ آلمان در جنگ جهانی، «Ø§Ø±ØªØ´ ملی هند» از رونق افتاد، Ùˆ ÙˆÛŒ پس از بمباران قرارگاهی در «Ú†ÛŒÙ† ملی» در 18 اوت 1945 کشته شد.

 

به تعریف ساتیاگراهابازگردیم.

بنا به این واژه، Ùˆ فرهنگ حاکم بر این واژه، جامعه باید به دنبال «Ø­Ù‚یقت» باشد Ùˆ نه «Ù‚درت». جامعه باید خود را برای فدا آماده کند، تا «Ø­Ù‚یقت» به دست آید. این «Ø®ÙˆØ§Ø³Øª» Ùˆ این «ÙØ¯Ø§»ØŒ یک خواست مادی نیست، بلکه برآمده از فرهنگ Ùˆ تمدن چند هزار ساله آن کشور است. تمدن کشوری Ú©Ù‡ قرنها پیش از اسلام، بر آموزشهای «Ù‡Ù†Ø¯ÙˆØ¦ÛŒØ³Ù…» استوار بوده است. مهم است Ú©Ù‡ بدانیم سه بخش عمده در هندوئیسم (در دوران جنبش هند) آکتیو بودند. آنهایی Ú©Ù‡ هر گوشتی را تناول Ù…ÛŒ کنند، افرادی Ú©Ù‡ فقط گوشت گوسفند Ùˆ مرغ Ù…ÛŒ خورند، Ùˆ بخش دیگری Ú©Ù‡ سبزیخوارند. در دوران جنبش آزادیخواهانه، بخشی Ú©Ù‡ علیه هرگونه خشونت (علیه همنوع Ùˆ یا حیوانات) بود، قسمت عمده جامعه را تشکیل Ù…ÛŒ داد. بسیاری بخاطر آموزشهای «Ù…ذهبی» مخالف گرایش به «Ø®Ø´ÙˆÙ†Øª» بودند، همانطور Ú©Ù‡ (جدی) به «Ù†Ø¬Ø³» Ùˆ «Ù¾Ø§Ú©»ÛŒ (untouchable ) توجه داشتند. در تعدادی از استانهای هند، گاو از احترامی (ویژه) برخوردار (است) بود. در نتیجه Ùˆ با توجه به این نکات ساده ولی روزمره، گرایش به «Ø¹Ø¯Ù… خشونت» بخشی از «ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯» جامعه بود. اینگونه نبود Ú©Ù‡ مردم هند یکشبه «Ø®Ø´ÙˆÙ†Øª» را رها کرده Ùˆ به «Ù†Ø§ÙØ±Ù…انی مدنی» رو آورده باشند. اینگونه نبود Ú©Ù‡ چون «Ù¾Ø¯Ø±» مهاتما گاندی Ù…ÛŒ گفت «Ù†Ø§ÙØ±Ù…انی مدنی» بنابراین همه به آن احترام Ù…ÛŒ گذاشتند. حتی اگر مهاتما گاندی هم فرمان مبارزه قهرآمیز Ù…ÛŒ داد، بخش عمده ای به آن روی خوش نشان نمی دادند. آنها (بطور نسبی) چنین تربیت شده بودند.

 

حال اینکه، قتل Ùˆ کشتار، قصاص Ùˆ شهادت بخشی از آموزشهای اسلام حاکم بر فرهنگ مردم است. در ایران، دو ماه به احترام حسین بن علی عزاداری Ù…ÛŒ شود. جوانان آموزش داده Ù…ÛŒ شوند Ú©Ù‡ همچون حسین شربت شهادت بنوشند. هزاران نفر به خیابانها Ù…ÛŒ ریزند Ùˆ «Ø³ÛŒÙ†Ù‡» Ùˆ «Ø²Ù†Ø¬ÛŒØ±» Ù…ÛŒ زنند. میلیونها نفر هر ساله به زیارت «Ø­Ø±Ù… امام رضا» در مشهد Ù…ÛŒ روند. فرهنگی Ú©Ù‡ با این تفکر عجین شده باشد، به هر حال «Ø®Ø´Ù†» است. مهمتر اینکه، ماهیت «Ø¯Ø´Ù…Ù†» هم، با تأثر از همین «Ø§Ù†Ø¯ÛŒØ´Ù‡»ØŒ خشن است. در هیچ صفحه از تاریخ نمی خوانیم Ú©Ù‡ نیروهای اشغالگر انگلیس به گاندی تجاوز کرده باشند، اما جنایتکاران حاکم بر مردم «Ù…سلمان» در ایران، با دستاویز قرار دادن آموزشهای همین «Ø§Ø³Ù„ام» (خشن) به پیرمردانی Ú©Ù‡ عمری با شرافت فعالیت سیاسی Ù…ÛŒ کرده اند تجاوز Ù…ÛŒ کنند. «Ù†Ø§ÙØ±Ù…انی مدنی» در چنین «Ø¬ÙˆÙ‘»ÛŒ بیشتر به یک تئوری Ù…ÛŒ ماند تا یک راهکار.

 

به گاندی بازگردم.

اولین گام گاندی ایجاد همبستگی بین سران هندو Ùˆ مسلمان بود. پیش از آنکه از «Ù†Ø§ÙØ±Ù…انی مدنی» Ùˆ راهکارهای کنگره ملی صحبتی به میان بیاورد، دست دوستی بسوی همه دراز کرد. گاندی نه تنها از همبستگی نمی ترسید، برای همبستگی، بین نیروهای سرنگونی طلب، شرط Ùˆ شروط هم نمی گذاشت. گاندی سعی کرد Ú©Ù‡ در عمل، از نقاط افتراق کاسته، Ùˆ نقاط اتحاد را تقویت کند. گاندی به معنای کلمه «Ø±Ù‡Ø¨Ø±» بود. نه Ù…ÛŒ خواست رئیس جمهور شود، Ùˆ نه شاه. به دنبال «Ø¬Ø§Ù…عه بی طبقه توحیدی» نبود. به دنبال ادامه «Ø§ÛŒØ±Ø§Ù† شاهنشاهی» هم نبود. برای «Ù‡Ù†Ø¯»ØŒ برای «Ø­Ù‚» Ùˆ برای «Ø¨Ø¯Ø³Øª آوردن حقیقت» مبارزه Ù…ÛŒ کرد (حتی اگر با خط شوباش چاندرا مخالف بود، آنها را تخطئه نمی کرد). آیا رهبران سازمانها Ùˆ نهاد های سیاسی (ایرانی) همچون گاندی فقط برای «Ø¨Ø¯Ø³Øª آوردن حقیقت» مبارزه Ù…ÛŒ کنند؟ شواهد امر چنین Ø­Ú©Ù… نمیکند. 32 سال است Ú©Ù‡ رژیم بر گُرده مردم سوار است، 32 سال است Ú©Ù‡ امثال این نگارنده از رهبران سیاسی Ù…ÛŒ خواهد Ú©Ù‡ با یکدیگر بر سر یک سری نقاط مشترک متحد شده Ùˆ علیه دشمن «Ø®Ù„Ù‚» هم جبهه مبارزه کنند. آیا چنین شده است؟

 

حدود یکماه پیش نوشتار کوتاهی داشتم با عنوان «Ø¹Ù„ÛŒ ناظر، مرز سرخ تو کجاست Ùˆ چیست؟». دیروز Ú©Ù‡ گفتگوی رضا پهلوی را Ù…ÛŒ خواندم به نکاتی برخوردم Ú©Ù‡ برایم بسیار آشنا بود. گویی ایشان همان نوشته مرا دوباره تکرار Ù…ÛŒ کردند، با این تفاوت Ú©Ù‡ ایشان خط قرمز خود را چنین تعریف Ù…ÛŒ کنند «Ø¨Ù‡‌هیچ قیمتی حاضر نیستم در هیچ برنامه‌ای Ú©Ù‡ در آن خشونت به‌کار برده شود شرکت کنم »ØŒ Ùˆ من نوشته بودم ««Ø­Ù‚ دفاع از خود»ØŒ Ú©Ù‡ در مراحلی به دفاع قهرآمیز نیز منجر Ù…ÛŒ شود. » را باید به رسمیت بشناسیم.

 

Ù…ÛŒ خواهم روی این تفاوت تأمل کنیم. اگر به کلیه کتب حقوق Ùˆ قانون در هر کشور Ùˆ یا «Ø¯ÛŒÙ† Ùˆ مذهبی» مراجعه کنیم، حق دفاع از خود، به رسمیت شناخته شده است. حقوقدانان در این نکته متفق القول هستند Ú©Ù‡ «Ø¯ÙØ§Ø¹» تنها زمانی «Ø­Ù‚» است Ú©Ù‡ «Ø®Ø´ÙˆÙ†Øª» علیه آن فرد بکار گرفته شده باشد.

از سوی دیگر، بنا به قانون ساده (عمل و عکس العمل)، به همان اندازه که نیرو (force) بر پدیده ای وارد شود، آن پدیده از خود عکس المعل نشان می دهد.

براستی، چگونه Ù…ÛŒ توان از میلیون ها «Ù‚ربانی» خواست Ú©Ù‡ عاملین «Ø¸Ù„Ù…» را ببخشند، بی آنکه رژیم Ùˆ عاملین سرکوب Ùˆ ستم، به کرده خود اعتراف کرده Ùˆ تقاضای بخشش کرده باشند؟ یکی از دلایلی Ú©Ù‡ گاندی از ترم «Ù…بارزه منفی» خشنود نبود Ùˆ ترم «Ø³Ø§ØªÛŒØ§Ú¯Ø±Ø§Ù‡Ø§» را پیشنهاد کرد، همین واقعیات ساده بود.

 

نباید از مردم ستمدیده خواست Ú©Ù‡ پیش از نتیجه دادگاه، Ùˆ یا تقاضای بخشش از سوی آن عاملین، «Ø¸Ø§Ù„Ù…» را «Ø¹ÙÙˆ» کنند. اینگونه «Ø¹ÙÙˆ» باعث دلسردی جامعه، Ùˆ خودسری Ùˆ خشونت بیشتر از سوی قوای سرکوب Ù…ÛŒ شود. آری، باید به دشمن گفت Ú©Ù‡ مخالف اعدام هستیم، اما بداند Ú©Ù‡ مخالف «Ø¬Ø²Ø§» نیستیم. اکیدا مخالف شکنجه هستیم، اما مخالف «Ø§Ø¹Ø§Ø¯Ù‡ خسارت» نیستیم.

 

با «Ø¯Ø´Ù…Ù†» تا به آخرین لحظه باید «Ø¯Ø´Ù…Ù†ÛŒ» کرد، Ùˆ اجازه تنفس به او نداد.

 

اما فراتر از انتخاب روش مبارزه، مردم به «Ø±Ù‡Ø¨Ø±» (جمعی) احتیاج دارند. «Ø±Ù‡Ø¨Ø±»ÛŒ Ú©Ù‡ درد مردم را Ù…ÛŒ فهمد. با مردم گریه Ù…ÛŒ کند Ùˆ با «Ù…ردم» Ù…ÛŒ خندد. خود را «Ø±Ù‡Ø¨Ø±» آنها نمی داند، Ùˆ «ØªØ±Ù…Ù‡ جدا بافته» نیست. مردم او را در «Ù…اه» نمی بینند، بلکه در کنارشان در تاریک ترین اتاقکها در حلبی آباد نشسته است. گاندی چنین بود. مردم را درک کرد. جامعه، فرهنگ حاکم بر جامعه را درک کرد، Ùˆ با جامعه حرکت کرد. باشوش چاندرا بُس راهکار بهتری را پیشنهاد Ù…ÛŒ کرد، اما «Ø¯Ø±Ú© مشخص» از جامعه، Ùˆ «Ø´Ø±Ø§ÛŒØ· مشخص» جامعه نداشت. شاید راهکار او درست تر بود، اما ÙˆÛŒ محکوم به شکست بود. نه بخاطر اینکه «Ù…بارزه قهرآمیز» را انتخاب کرده بود، بلکه بخاطر اینکه جامعه او را نمی فهمید، Ùˆ او درک عمیقی از جامعه نداشت.

آیا در فرهنگ امروزی ایران «Ù†Ø§ÙØ±Ù…انی مدنی» پاسخ خواهد داد؟ آیا رژیم اسلامی، همچون فرماندار هند از حداقلهای انسانی برخوردار است؟ یک «Ø±Ù‡Ø¨Ø±» باید بتواند به این سوالها پاسخ بدهد. برای پاسخ، او باید با این «Ø´Ø±Ø§ÛŒØ·» آشنا باشد Ùˆ از جامعه آن توقع داشته باشد Ú©Ù‡ ممکن است، در غیر اینصورت جامعه یا «Ù¾Ø§Ø³ÛŒÙˆ» Ù…ÛŒ شود، Ùˆ یا گمراه. به کارکرد غلط آقای میرحسین موسوی توجه کنیم. ایشان درک درستی از جامعه Ùˆ خواستهای جامعه نداشتند. از مردم Ù…ÛŒ خواستند Ú©Ù‡ در برابر «Ø¯Ø´Ù…Ù†» سکوت کنند. ایشان خواهان «Ø§ØµÙ„اح» نظام بودند، Ùˆ مردم خواهان «ØªØºÛŒÛŒØ±» نظام. مردم بجای سکوت «Ù¾Ø§Ø³ÛŒÙˆ» شدند.

 

به نظر من، در صحنه سیاسی امروز ایران چنین «Ø±Ù‡Ø¨Ø±»ÛŒ وجود ندارد. چرا Ú©Ù‡ اگر Ù…ÛŒ بود، تاکنون به مهمترین پیام «Ù…ردم» یعنی همبستگی Ùˆ تشکیل جبهه (وسیع) خلق گوش فرا داده Ùˆ در این راستا گام بر Ù…ÛŒ داشت. متاسفانه، «Ø±Ù‡Ø¨Ø±Ø§Ù†» سیاسی خود بین هستند. هر کدام مبارزه را فقط از عینک «Ù…نافع سازمانی Ùˆ یا سیاسی» خود Ù…ÛŒ بینند. آقای رضا پهلوی معتقدند Ú©Ù‡ «Ø®Ø· قرمز بین آزادی‌خواهان است Ùˆ تمامیت‌خواهان»Ø› اما خود رضا پهلوی «ØªÙ…امیت خواهانه» Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ حاضر است فقط با آنهایی Ú©Ù‡ مثل ایشان فکر Ù…ÛŒ کنند متحد شوند، Ùˆ نه با جریانهای سرنگونی طلبی Ú©Ù‡ راه Ùˆ رسم ایشان را نمی پذیرند.

 

به نظر نگارنده، تأسیس «Ú©Ù†Ú¯Ø±Ù‡ ملی» (جبهه وسیع خلق) مبحثی است Ú©Ù‡ باید روی میز نیروهای سرنگونی طلب قرار بگیرد. در عین حال، رضا پهلوی  نیز لازم است به محتوای سخنان خود بازنگری کنند، چرا Ú©Ù‡ داشتن نیت نیکو، نیمی از راه است، اگر شرایط واقعی در میدان Ùˆ صحنه مبارزه نتواند آن نیت را برآورده کند. گزینش ناصحیح روش مبارزه، پروسه «Ø³Ø±Ù†Ú¯ÙˆÙ†ÛŒ» را به «Ø±ÙÙˆØ±Ù…» نظام اسلامی (خواست موسوی) متمایل Ù…ÛŒ کند.

جنبش آزادیخواهانه در هند Ùˆ آفریقای جنوبی مؤکد این مهم است Ú©Ù‡ نافرمانی مدنی برای «Ø³Ø±Ù†Ú¯ÙˆÙ†ÛŒ»ØŒ تنها زمانی مفهوم واقعی پیدا Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ از «Ú†ØªØ± حفاظتی» نیروی مسلح رادیکال سرنگونی طلب برخوردار باشد. Ùˆ این واقعیت غیر قابل انکار، همبستگی بین نیروها از طیف های مختلف را به یک «Ø¨Ø§ÛŒØ³Øª» تبدیل کرده است. 32 سال تجربه ثابت کرده Ú©Ù‡ نیروهای سرنگونی طلب رادیکال نمی توانند این همبستگی را نادیده بگیرند، Ùˆ جریانهای متمایل به «Ù…بارزه مسالمت آمیز» به تنهایی توان «Ø¨Ø±Ø§Ù†Ø¯Ø§Ø²ÛŒ»ØŒ از راه دور، را ندارند. این سخنی است Ú©Ù‡ نگارنده در «Ù…جاهدین خلق - امر به وظیفه، یا امر به نتیجه؟» (1 شهریور 1381) خاطر نشان کرده است، اما گوش شنوایی تاکنون یافت نشده است.

علی ناظر

24 مهر 1390





[Posted comments]

No press releases currently available



Iran's Crises  1998 - 2007   ©